Sulistrowski Mikołaj h. Lubicz (ok. 1755 – po 1799), brygadier i komendant I Brygady Kawalerii Narodowej wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego, uczestnik powstania kościuszkowskiego.
Był synem Tadeusza (zm. przed 1785), podczaszego oszmiańskiego, i poślubionej 24 II 1754 Józefy z Chomińskich (żyła w r. 1810), córki Hilarego h. Lis, bratankiem Alojzego (zob.). Braćmi S-ego byli Karol, w r. 1792 chorąży w chorągwi hetmana w. lit. Michała Kazimierza Ogińskiego, deputowany do witebskiej Izby Szlacheckiej, Hilary i Tadeusz. Miał stryjecznego brata Kazimierza Sulistrowskiego (zob.).
S. przed 5 V 1778 został towarzyszem w chorągwi star. inflanckiego Konstantego Ludwika Platera, w brygadzie husarskiej Kawalerii Narodowej z półrocznym żołdem w wysokości 250 zł. Porucznikiem tej chorągwi był jego stryj, Alojzy. Na przełomie lipca i sierpnia t.r. przebywał S. na urlopie i dopiero w kwietniu 1779 pojawił się w brygadzie jako porucznik chorągwi woj. wileńskiego Karola Radziwiłła (od stycznia 1780 Hieronima Radziwiłła, od r. 1787 star. osielskiego Szymona Kossakowskiego) z datą królewskiego patentu 10 X 1778. Rangę porucznika otrzymał za wstawiennictwem stryja, Alojzego i wuja, Józefa Koziełła, star. dziśnieńskiego (prośba z 21 VIII 1778), który zrezygnował z szarży na jego rzecz. S. pobierał 1700 zł półrocznej gaży. Kilkakrotnie uzyskiwał dłuższe urlopy (m.in. od 3 XII 1781 do 1 V 1782 i od 10 IX 1783 na trzy miesiące) w celu udania się za «kordon» moskiewski dla dopilnowania spraw majątkowych i rodzinnych; ponadto spędzał corocznie poza brygadą kilka miesięcy.
Na rozkaz gen.-mjr. Tadeusza Puzyny z 1 VII 1786 wyruszył S. na Wołyń, Podole i Ukrainę w celu zakupu koni (remonty) dla brygady. 240 koni, kupionych prawdopodobnie m.in. w dobrach Szczęsnego Potockiego, przypędził do Kowna 26 X 1787. Na przełomie marca i kwietnia 1788 udał się ze swoim szwadronem na konsystencję do Mariampola i Pren; stacjonował tam do lata 1789. Kontrola komisji, kierowanej przez płk. Adama Papłońskiego z ramienia Dep. Wojskowego Rady Nieustającej, w czerwcu 1788 zakwestionowała 28 koni «zbrakowanych jako miary nietrzymające». Sprawa o zakup niesprawnych koni ciągnęła się długo (w nocie z 10 VIII 1789 tłumaczył się S. Komisji Wojskowej Obojga Narodów ); ostatecznie zakończyła się dla niego pozytywnie.
Dn. 3 IX 1789 awansował S. na pierwszego majora z żołdem kwartalnym 1625 zł i został wysłany na lustrację do Borysowa, dokąd wcześniej skierowano na patrol ok. 300-osobową komendę z brygady. W styczniu 1790 złożony ciężką chorobą przebywał w Mińsku. W maju t.r. na polecenie gen.-mjr. Mikołaja Radziwiłła, komenderującego w 2. dyw., kontrolował w Kownie regularność otrzymywania żołdu. Podczas translokacji brygady z Kowna do Mińska, S. na czele jednej z kolumn dotarł do Mińska najpóźniej 13 VI. Po zawartej w lipcu umowie z wicebrygadierem Ignacym Szachną otrzymał 27 VIII patent na wicebrygadiera. Wraz z częścią brygady stał 1 VII w Radoszkowicach, lecz z powodu lustracji brygady i śledztwa w sprawie pretensji finansowych do Szachny jeszcze we wrześniu nie mógł objąć tego stanowiska. Kolejny lustrator brygady z ramienia KWON, kpt. Antoni Mejer, po dokonanym w listopadzie t.r. w Kownie przeglądzie, skarżył się na nieporządek w chorągwiach, nieobecność oficerów i towarzyszy oraz odmowę prowadzenia dokumentacji i rozliczeń finansowych; sugerował potrzebę kolejnej kontroli. Dalsza inspekcja w Radoszkowicach i Mińsku trwała do początku r. 1791 i ponownie obnażyła zły stan brygady. Mimo tłumaczeń częstymi marszami i nieumiejętnościami rekrutów, KWON orzekła, że co najmniej częściową winę ponoszą komendanci. Brygada S-ego, uznana za najgorszą w wojsku lit., została rozlokowana głównie w woj. mińskim, ale kilka chorągwi wysłano także na Ukrainę. S. prosił 18 XII 1790 KWON o interwencję w sprawie terminowości wystawiania i wysyłania asygnacji na żołd, proponował też przenieść brygadę do woj. połockiego, nad granicę rosyjską, a sztab usytuować w Głębokiem, gdzie miał być tańszy furaż. W rezultacie KWON nakazała 10 I 1791 gen. Józefowi Judyckiemu przerzucenie szwadronów brygady nad granicę wzdłuż Dźwiny, począwszy od Drui na zachodzie.
Dn. 8 I 1791 awansował S. na brygadiera (patent wydany 18 I t.r.) z 2 500 zł uposażenia kwartalnego. Większość szwadronów jego brygady przerzucono do wiosny w Połockie, a w maju rozpoczął S. starania o znalezienie w Głębokiem miejsca dla sztabu i kasy. Jednak komisja cywilno-wojskowa połocka nie ogłosiła zsypki zbożowej, ani nie przygotowała magazynów; pojawiły się problemy z reklamowaniem rekrutów, a ceny okazały się również wysokie. KWON, odpowiadając na memoriały S-ego m.in. z 12 III, wystąpiła 11 IV do Komisji Skarbu o pieniądze oraz do komisji cywilno-wojskowej połockiej o przyspieszenie zsypki zboża. Dość sprawnie obsadzono posterunkami granicę, ukrócono grabieże i wycieczki kozackie. S. wydał Rosji ujętych po stronie polskiej kozaków, przetrzymywanych w Dziśnie, ale w maju gen. Judycki oskarżył go, że uczynił to wbrew rozkazom. Śledztwo przeprowadzone w czerwcu przez specjalną komisję pod przewodnictwem gen. Józefa Bielaka wykazało, że S. działał zgodnie z prawem. Latem brygada S-ego (ok. 1115 ludzi) wchodziła w skład grupy gen. Bielaka, komenderującego w 1. dyw. Tymczasem 15 VIII kolejna komisja, wyznaczona 25 V przez KWON i kierowana przez płk. Kazimierza Ruszczyca, rozpoczęła kontrolę w Głębokiem; na wniosek S-ego, który spodziewał się do 20 IX ściągnąć z Kowna sztab z kasą i resztą brygady, lustracje odroczono do tego czasu. Jednak w październiku S., z uwagi na trudności ze znalezieniem odpowiedniego pomieszczenia w Głębokiem, zdecydował o pozostawieniu skarbu w Kownie. Wiosną 1792 przez swoich agentów (obywateli zza kordonu) oraz dzięki prowadzonemu przez posterunki i patrole wywiadowi, S. zdobywał informacje o koncentracji, składzie i rozlokowaniu korpusów rosyjskich wzdłuż północnej granicy Rzpltej, od Rygi po Połock (raporty dla KWON, m.in. 27 i 28 IV z Głębokiego). Gdy przybyły 30 IV t.r. do Połocka Szymon Kossakowski zaprosił na zjazd do Krasławia m.in. woj. połockiego Tadeusza Żabę i S-ego, S. powiadomił o tym króla Stanisława Augusta.
W maju 1792 siły liczącej ok. 1500 osób brygady rozlokowane były na dużym obszarze pogranicza; S. ze sztabem stacjonował nadal w Głębokiem, część chorągwi m.in. w Dziśnie i Połocku oraz w okolicach Tołoczyna i Rohaczewa, a rezerwy w Wilnie. Trzon w sile ok. 800 ludzi należał do grupy gen. Bielaka, a ok. 525 ludzi do grupy gen. Szymona Zabiełły, osłaniającej Wilno. Dn. 22 V t.r. S. z 80 żołnierzami wycofał się z Połocka przed nacierającym korpusem rosyjskim dowodzonym przez Kossakowskiego. Zbierając rozproszone chorągwie, dotarł przed 25 V do Mińska. Dn. 1 VI dołączył do dyw. Bielaka, a następnie wspólnie z nią do głównych sił dyw. Judyckiego. Dn. 9 VI wieczorem przeniesiono obóz dywizji pod Mir; nazajutrz rano, nad Niemnem, straż tylna dywizji i brygada S-ego stoczyły pomyślną potyczkę z Rosjanami, a 11 VI brygada wzięła udział w bitwie pod Mirem. Mimo przeciwdziałań S-ego, sześć chorągwi nie wytrzymało (niecelnego) ognia rosyjskiej artylerii i uszło do miasta, pociągając za sobą pozostałe dwie chorągwie i część brygady Pińskiej Kawalerii Narodowej, odsłaniając skrzydła piechoty. Bitwa została przegrana, zanim na dobre się rozpoczęła, i tylko wskutek opieszałości rosyjskiego gen. B. Mellina nie skończyła się całkowitą klęską. Dn. 14 VI sąd pod przewodnictwem Judyckiego obwinił kilku oficerów (lecz nie S-ego). W następnych dniach S., cieszący się zaufaniem Zabiełły, reorganizował brygadę w okolicach Grodna. Dn. 29 VI armia lit. po połączeniu z posiłkami koronnymi ruszyła w kierunku Słonimia, gdzie operował korpus gen. I. Fersena. Dn. 14 VII pod Płoskami nad Narwią stoczono potyczkę, być może z udziałem S-ego. S. wyruszył 16 VII z Bielska z częścią brygady, włączoną do dywizji Zabiełły i udał się pod Brześć. Tam 23 VII dywizja stoczyła bitwę z korpusem Fersena; w jej początkowej fazie brygada S-ego osłaniała skrzydła dywizji, a następnie uczestniczyła w szarży, potem w kontrataku, ostatecznie wycofując się razem z dywizją. Bitwa zakończyła się przegraną, jednak poprawiła wizerunek brygady S-ego. Po ustaniu działań wojennych S. z brygadą stacjonował najpierw w Szczuczynie (pow. lidzki) (był tam w sierpniu 1792), a następnie na Żmudzi (sztab znajdował się w Szawlach). Gdy Kossakowski, wówczas hetman polny lit. z ramienia Targowicy, rozkazem z 12 III 1793 podzielił wojsko lit. na sześć korpusów, dowództwo jednego z nich i stopień gen.-majora zaproponował S-emu; listem z 30 III t.r. z Szawel S. odmówił awansu, tłumacząc, że woli pozostać brygadierem. Wiosną zajmował się sprawami związanymi z oddaniem czterech chorągwi do nowo powstałej III Brygady Kawalerii Narodowej. Żołnierze brygady miewali utarczki z Rosjanami. Pod koniec roku Kossakowski, ordynansem wydanym w Zoślach 5 XII, nakazał S-emu w sprawach kwater, żywności i furażu ściśle współpracować z wojskiem rosyjskim, zwłaszcza z płk. D. Tołstojem.
Tymczasem od ok. poł. r. 1793, S., z wieloma oficerami swej brygady, był już członkiem sprzysiężenia zawiązanego w Wilnie przez Jakuba Jasińskiego. Gdy 3 IV 1794 Komisja Wojskowa Lit. nakazała mu redukcję brygady z ok. 1022 do 303 osób, zwlekał z wypełnieniem rozkazu. Dn. 12 IV t.r. sprzysiężeni postanowili, że powstanie litewskie rozpocznie się na Żmudzi, skąd oddziały koncentrycznie pójdą na Wilno, aby wspomóc zaplanowany na noc z 22 na 23 IV wybuch insurekcji. Jasiński nakazał S-emu przeprowadzić do 16 IV koncentrację brygady w rejonie Szawel. Tegoż dnia w Szawlach, podczas zjazdu obywateli, związanego z otwarciem sesji sądu ziemskiego, S., wspólnie z czterema spiskowcami (m.in. gen.-mjr. Romualdem Giedroyciem i Antonim Prozorem) przekonał gen. Antoniego Chlewińskiego, który przybył pilnować redukcji, do przyłączenia się do powstania. Tzw. akt szawelski, proklamujący insurekcję na Żmudzi, podpisał i zaprzysiągł S. oraz m.in. 14 oficerów, głównie z jego brygady. Razem z 600 żołnierzami, czyli z większością skoncentrowanej wcześniej brygady i 6. regimentu piechoty, S. rozpoczął 17 IV marsz na Wilno, łącząc się po drodze z innymi jednostkami. W czasie marszu żołnierze aresztowali targowiczan z kaszt. Antonim Kossakowskim na czele. S. z szefem brygady Ksawerym Niesiołowskim, prowadząc ok. 2200–2400 żołnierzy, doszedł prawdopodobnie 18 IV do Poniewieża, a 23 IV do Wiłkomierza. Pierwsze dwie chorągwie brygady przybyły do zajętego przez siły Jasińskiego Wilna 24 IV, a 26 lub 27 IV wkroczyły tam siły główne brygady z S-m na czele. S. podporządkował się Rządowi Narodowemu Lit. i 30 IV złożył przysięgę na Akt wileński; brygada weszła w skład dywizji, której dowództwo objął Jasiński. Dn. 7 V walczył S. pod komendą Jasińskiego w kilkugodzinnej, przegranej bitwie, stoczonej z oddziałem płk. M. Diejewa pod Polanami. Gdy 11 V Deputacja Tajna postanowiła zorganizować korpus obserwacyjny dla osłony granicy z Kurlandią, I Brygada pod dowództwem S-ego stała się podstawą tego korpusu, przekształconego następnie w dyw. żmudzką dowodzoną przez chorążego lit. Tomasza Wawrzeckiego. S. z 300 ludźmi przybył 19 V do obozu Wawrzeckiego pod Poniewieżem, a 20 V otrzymał od niego dowództwo straży przedniej w sile do 500 osób wraz z zadaniem osłony pogranicza od strony Bowska. Podczas wyprawy Wawrzeckiego na Lipawę (miasto zajęto 25 VI), S. ze swymi kawalerzystami działał od strony Poniewieża w grupie osłonowej gen. Giedroycia. Kawalerzyści S-ego toczyli między 3 a 9 VII walki osłonowe z Rosjanami, a 10 VII odparli atak na Puszołaty. Na rozkaz Giedroycia S. zaatakował Rosjan 11 VII i podczas starcia spędził z pola kawalerię rosyjską.
Dalsze działania S-ego są mniej znane; część jego brygady uczestniczyła w drugiej wyprawie Wawrzeckiego na Lipawę (23 VII – 19 VIII 1794), część pozostawała w grupie osłonowej gen. Giedroycia pod Puszołatami i wzięła udział w zaczepnym marszu na Bowsk i zwycięskiej potyczce pod Sałatami (29 VII). Upadek Wilna (12 VIII) zmusił po 20 VIII grupy Wawrzeckiego i Giedroycia do wycofania się z Kurlandii i Żmudzi w kierunku na Kowno i Grodno. Grupa Giedroycia i prawdopodobnie S. znaleźli się pod Grodnem ok. poł. września, skąd na początku października skoncentrowane wojsko lit. rozpoczęło marsz na linię Narwi. Ok. 10 X stacjonował S. z brygadą w okolicach Wizny; jest to ostatnie znane świadectwo jego udziału w powstaniu. W listopadzie i grudniu był poszukiwany z rozkazu gubernatora Nikołaja Repnina.
Po trzecim rozbiorze starał się S. odzyskać należny mu żołd. Prawdopodobnie w tej sprawie występował w r. 1797 bez powodzenia do dworu petersburskiego. Dopiero w r. 1799 komisja trzech dworów ds. uregulowania długów Stanisława Augusta i Rzpltej uznała jego roszczenia na kwotę 72 tys.; S. przebywał wówczas na terenie Prus Wschodnich. Uznano wtedy również roszczenia jego brata, Karola, na kwotę 6300 zł. S. prawdopodobnie nie posiadał majątku nieruchomego, przynajmniej do końca Rzpltej, a środki finansowe od rodziców, posesorów dóbr w Połockiem, które po pierwszym rozbiorze znalazły się za kordonem rosyjskim, oraz od braci, zainwestował w kupowanie rang wojskowych. Nie są znane czas i miejsce zgonu S-ego.
S. prawdopodobnie nie założył rodziny.
Oficerowie Rzpltej 1777–1794, II; Słown. Geogr. (Horki, Kamionka); Żychliński, V 324; – Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, P. 2003; Herbst S., Z dziejów wojskowych powstania kościuszkowskiego 1794 roku, W. 1983; Jakub Jasiński, Kr. 1948; Jankowski C., Powiat oszmiański. Materiały do dziejów ziemi i ludzi, Kr. 1897 cz. 2 s. 103; Korzon, Wewnętrzne dzieje; Kryczyński S., Generał Józef Bielak (1741–1794), „Roczn. Tatarski” T. 1: 1932 s. 77; Mościcki H., Gen. Jasiński i Powstanie Kościuszkowskie, W. 1917; Powstanie kościuszkowskie 1794. Dzieje militarne, Red. T. Rawski, W. 1994–6 I–II; Powstanie kościuszkowskie w Kurlandii, Prace Nauk. Uniw. Śląskiego w Kat., Prace Hist., T. 3: 1972 nr 29; Smoleński W., Konfederacja targowicka, Kr. 1903; Sułek Z., Sprzysiężenie Jakuba Jasińskiego, W. 1982; Szyndler B., Powstanie kościuszkowskie 1794, W. 1994; Wolański A., Wojna polsko-rosyjska 1792 r., W. 1996; Żytkowicz L., Litwa i Korona w r. 1794, „Ateneum Wil.” R. 12: 1937 s. 529, 531–2, 534, 548, 566; tenże, Rządy Repnina na Litwie w latach 1794–7, Wil. 1938; – „Gaz. Narod. Wolna” 1794 nr 23; „Kur. Lit.” 1797 nr 85 s. 554; – AGAD: Arch. Król. Pol., sygn. 257 k. 435, Metryka Lit., sygn. VII/86 k. 255; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów, sygn. 1195 s. 647, 651, 655, 659, 663, 667, 671, 673, 679, 683, 687, 691, 695, 699, 703, 707, 711, 715, 719, 723, 726, 729, 733, 737, 741, 745, 749, 753, 757, 761, 765, 769, 773, 777, 781, 785, 789, 793, 797, 801, 805, 809, 813, 817, 821, 825, 829, 1211; B. Czart.: rkp. 723 s. 959, 930 IV s. 813; Central’nyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukraïny w Kijowie: F. 49 op. 3 nr 17 k. 122v; Central’nyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukraïny we Lwowie: F. 183 op. 1 nr 9 k. 48v–9; Lietuvos centrinis valstybės archyvas w Wil: F. 4 op. 2 nr 29 k. 29, 40, F. 391 op. 1 nr 2422 k. 9v, Metryka Lit., sygn. 543 nr 279, sygn. 554 nr 472, sygn. 854, 986, S.A. sygn. 2441 s. 517, 540, sygn. 4140 k. 5, 12v, 15v, 145v, 459v, 722, sygn. 4145 k. 3v, 197v, sygn. 4154 k. 110, 127, 210, 143, 175, sygn. 4163 k. 8–9, 30v, 31, 37, sygn. 4165 k. 17, 93, 165, 166, 197, sygn. 4175 k. 5, sygn. 14801 k. 161, 182–5, 1808, sygn. 14223 k. 772–3, sygn. 15287 k. 527–8, sygn. 18265 k. 21, sygn. 18270 k. 2, 6, sygn. 18272 k. 283, 474, sygn. 18274 k. 3v, sygn. 18278 k. 275, 315–22, 323v, 325, 327, 333, 335, 336, sygn. 18281 k. 195v, sygn. 18285 k. 3, 9–23, 18291 k. 11v, 22, 29v, 83, 87, 190, 257, sygn. 18333 k. 2–5v, 25v, 33, 34, 37–44, 48–53, 62, 63, 65, 65a, 67, 67v, 71, 75–79, 81, 850, sygn. 18344 k. 85, sygn. 18346 s. 503, 504, sygn. 18347 k. 2, sygn. 18348 k. 445, 503–v, sygn. 18356 k. 24v, 27, 29, 33v, sygn. 18357 k. 2–5, sygn. 18368 s. 100, 109–110, sygn. 18369 k. 308, 477, 479, 480, 491, sygn. 18370 k. 200, 220, 222v, 225, 231, 233–4v, 412, 420, 431–2v, 433–v, 435, 437, 438, 439, sygn. 18373 k. 2–2v, 125–127, 135, 136, 139, 144, 205, 207, 315, sygn. 18374 k. 457, 459, sygn. 18377 k. 301, sygn. 18378 k. 20, 57–62, 226, 316, 390, sygn. 18585 s. 73–4; Nacyjal’ny histaryčny archiŭ Belarusi w Mińsku: F. 2768 op. 1 nr 6 k. 607–v.
Mariusz Machynia